Mijający rok obfitował na Politechnice Krakowskiej w liczne wydarzenia związane z kształtowaniem środowiska w duchu ekologii i zrównoważonego rozwoju. W listopadowym numerze czasopisma „Nasza Politechnika” działania te zostały określone mianem „zielonej ofensywy”.
Płynące z PK przesłanie skierowane jest do wszystkich, którym leży na sercu życie w zdrowym środowisku.
Kraków w powszechnej świadomości Polaków, a zapewne także i odwiedzających miasto zagranicznych gości, to przede wszystkim zabytki, muzea i ważny ośrodek życia kulturalnego, w tym także akademickiego. W znacznie mniejszym stopniu dawna stolica Polski jest postrzegana jako obszar bogaty w zieleń, chociaż w wielu punktach miasta właśnie to ona dominuje. Planty, Błonia, Park Krakowski, park Jordana, ogrody Zamku Królewskiego na Wawelu, zieleń Bulwarów Wiślanych, ogrody klasztorne, Łąki Nowohuckie, Las Wolski… Przykłady można mnożyć.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że zieleń jest przedmiotem autentycznej troski mieszkańców, którzy głośno protestują, ilekroć nowe inwestycje prowadzą do wycinki drzew, likwidacji terenów pokrytych roślinnością. W ten nurt wpisują się również wrażliwi na aspekty przyrody w mieście krakowscy naukowcy. Poczesne miejsce zajmują wśród nich specjaliści skupieni w Katedrze Architektury Krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Kiedyś wiele uwagi problemowi poświęcił w swych pracach zmarły przed dwudziestu laty prof. Janusz Bogdanowski. Czyni to też prof. Aleksander Böhm (od pewnego czasu związany z Uniwersytetem Zielonogórskim) oraz kierująca obecnie katedrą prof. Agata Zachariasz.
W stronę zrównoważonego rozwoju
Ostatnie tygodnie i miesiące obfitowały na Politechnice Krakowskiej w liczne wydarzenia związane z kształtowaniem środowiska w duchu ekologii i zrównoważonego rozwoju . Miejsce miała prawdziwa zielona ofensywa. Na czoło wybija się XXX Międzynarodowa Konferencja Naukowa z cyklu „Sztuka Ogrodowa i Dendrologia Historyczna”, obradująca w dniach 19–21 października w Międzywydziałowym Centrum Edukacyjno-Badawczym „Działownia”, na terenie głównego kampusu PK. Na konferencję przybyło do Krakowa około 150 uczestników z ośmiu krajów, nie licząc osób, które skorzystały z przekazu on-line. Dzięki obu tym formom wzięli w niej udział specjaliści z: Argentyny, Austrii, Chin, Czech, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Polski, Turcji, Węgier i Włoch. Wygłoszono 53 referaty.
Od dziesięciu lat programem naukowym spotkań poświęconych sztuce ogrodowej i dendrologii historycznej kieruje dr hab. inż. arch. Katarzyna Hodor, prof. PK z Katedry Architektury Krajobrazu WA PK. Wspierana przez grono specjalistów określa kierunki i cele debat, zaprasza prelegentów z krajowych i zagranicznych ośrodków badawczych, moderuje dyskusje. — Nasze konferencje organizujemy w ten sposób, aby ich tematyka obejmowała jak najszerszy zakres zagadnień i była interesująca nie tylko dla naukowców, ale także dla decydentów, społeczników i innych osób zajmujących się ogrodami — mówi Katarzyna Hodor. Jako zasadniczy cel wskazuje popularyzację wiedzy z zakresu ochrony krajobrazu oraz podniesienie świadomości i kształtowanie postaw ekologicznych. Zaznacza, że zrównoważony rozwój powinien być rozpatrywany m.in. w kontekście miasta zintegrowanego z krajobrazem, zielenią ogrodów, bioróżnorodnością, a więc z przestrzenią publiczną, generującą aktywność społeczną i ekonomiczną.
Katarzyna Hodor podkreśla rolę dwóch osób, które w 1994 r. dały początek temu cyklowi spotkań naukowych – prof. Anny Mitkowskiej i prof. Marka Siewniaka. Ich wspólnym dziełem jest pierwsza w polskim piśmiennictwie naukowym encyklopedia ogrodowa pt. „Tezaurus sztuki ogrodowej”.
Prof. Mitkowska, związana zawodowo z Politechniką Krakowską od 1980 r., specjalizuje się w historii architektury, urbanistyce i architekturze krajobrazu oraz ochronie krajobrazów kulturowych. Przez dwanaście lat była rzeczoznawcą ministra kultury i dziedzictwa narodowego w zakresie ochrony krajobrazów kulturowych. Ma status członka honorowego Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS, pełniła wiele odpowiedzialnych funkcji, wielokrotnie była nagradzana i odznaczana za swe dokonania. To dzięki jej działaniom, w szczególności na podstawie sporządzonej przez nią dokumentacji, zabytkowy krajobraz sakralny Kalwarii Zebrzydowskiej został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Wystawa prezentująca bogaty dorobek prof. Mitkowskiej została udostępniona w dniu rozpoczęcia konferencji na PK.
|
Prof. Siewniak był związany w latach 1994–2008 z Zakładem Sztuki Ogrodowej i Terenów Zielonych w Instytucie Architektury Krajobrazu PK. Pracował także w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania w Warszawie oraz w Zarządzie Ochrony i Konserwacji Zespołów Pałacowo-Ogrodowych w Warszawie (obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa). Był profesorem wizytującym na Politechnice Berlińskiej. Funkcję rzeczoznawcy ministra kultury i dziedzictwa narodowego w zakresie ochrony krajobrazów kulturowych pełnił w latach 1993–2016.
Zainteresowanie rośnie
Otwierając jubileuszowe obrady, dr hab. inż. arch. Katarzyna Hodor, prof. PK mówiła, że w obecnej edycji połączono dwie podstawowe kwestie, mające wpływ na współczesne miasta, środowisko naturalne i ich postrzeganie z różnych perspektyw — cele zrównoważonego rozwoju oraz zarządzanie krajobrazem kulturowym i jego elementami. Dlatego też duży nacisk położono w tym roku na takie zagadnienia, jak: abiotyczne czynniki stresowe, zagrażające krajobrazom, szczególnie ogrodom historycznym (ekstremalne zjawiska pogodowe i zanieczyszczenie środowiska); biotyczne czynniki stresowe (np. szkodniki roślin, porażenie patogenami); konieczność sformułowania uniwersalnych i jednolitych zasad łagodzenia skutków zmian klimatu oraz tworzenie odpowiednich przepisów na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym oraz promowanie wartości i zasad zrównoważonego rozwoju.
Katarzyna Hodor podkreśla, że zainteresowanie tym cyklem spotkań stale rośnie. Przesłanie do uczestników tegorocznych obrad skierowała na początku konferencji w trybie on line Katerina Gkoltsiou z Uniwersytetu w Atenach, przewodnicząca międzynarodowej federacji zrzeszającej architektów krajobrazu IFLA Europe. Przybył do Krakowa prof. Bogusław Szmygin, kierujący działalnością Polskiego Komitetu Narodowego Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS — jednego z głównych organizatorów konferencji, obok Sekcji Sztuki i Architektury Ogrodowej krakowskiego oddziału PAN i wspomnianej wyżej Katedry Architektury Krajobrazu WA PK.
Honorowym patronatem konferencję objęli m.in.: Stowarzyszenie Architektury Krajobrazu, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Europejski Szlak Ogrodów Historycznych, prezydent Krakowa, a także rektor Politechniki Krakowskiej i dziekan Wydziału Architektury PK. Podobnie jak w latach poprzednich partnerem było Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Poszukiwanie recept
O czym mówiono na konferencji? Uczestnicy spotkania wysłuchali na wstępie referatu Marka Siewniaka, który nakreślił dzieje relacji człowieka z drzewem od czasów biblijnych (gdy było mało drzew i mało ludzi; w Ziemi Obiecanej Abram osiedlił się przy dąbrowie Mamre), po aksjomatyczną rolę arboricultury w modzie na globalny zrównoważony rozwój, będącej alternatywą wobec perspektywy: „nie będzie nas, będzie las”. Veronica Fabio z Argentyny (Uniwersytet w Buenos Aires) opisała program tworzenia szkolnej sieci zielonych klas; sieci, która przyczynia się do powstania zintegrowanej formy urbanistycznego i krajobrazowego planowania, co przynosi nieznane wcześniej korzyści. Wspomniany Bogusław Szmygin (prezes ICOMOS Polska, Politechnika Lubelska) mówił o konieczności opracowania standardów modernizacji przestrzeni publicznych w zespołach historycznych, przy jednoczesnym poszanowaniu wartości zabytkowych. Wskazał czynniki, które należy uwzględnić, przeprowadzając kompleksową analizę problemu.
Agata Zachariasz (PK), na kanwie trzydziestoletniego dorobku krakowskich konferencji w zakresie dendrologii historycznej i sztuki ogrodowej, przedstawiła najważniejsze zmiany zachodzące w architekturze krajobrazu. Kasper Jakubowski (PK) wyszedł z kolei od projektu europejskiego rozporządzenia w sprawie odbudowy zasobów przyrodniczych, aby omówić możliwość inicjowania mikroprojektów renaturyzacji, skierowanych do mieszkańców w skali ulicy, parku, osiedla. Chodzi o działania, które mają na celu odbudowę zdegradowanych ekosystemów i ich funkcji.
Urszula Forczek-Brataniec (PK) i Ewelina Zając (Pieniński Park Narodowy) zwróciły uwagę na zagrożenia dla krajobrazu Pienin na skutek rosnącej liczby inwestycji w tym regionie (problem jest ważny dla wielu terenów chronionych w Polsce). Katarzyna Łakomy (PK) wskazała na brak zasad postępowania z obiektami willowymi z okresu międzywojennego, nierozłącznie związanymi z ogrodami i krajobrazem. Autorki podkreśliły wzrost zagrożeń z powodu m.in. coraz bardziej liberalnego prawa.
Jak widać, wachlarz podejmowanych zagadnień był bardzo szeroki, ale wspólnym mianownikiem wystąpień było poszukiwanie recept służących uzdrawianiu środowiska.
Głos młodych
Do tradycji konferencji na temat sztuki ogrodowej i dendrologii historycznej należy sesja studentów i młodych naukowców (doktorantów). Mieli oni okazję w drugim dniu spotkania zaprezentować własne osiągnięcia. Tę część rozpoczął Bartłomiej Lew (absolwent PK; Grupa BIG, Kopenhaga), który pokazał wizjonerskie projekty duńskiej firmy BIG, zajmującej się tworzeniem zrównoważonych przestrzeni miejskich. Autorzy najciekawszych wystąpień w tej części konferencji zostali uhonorowani nagrodami i wyróżnieniami.
W konkursie dla studentów pierwsze miejsce zajął Yilin Niu (Węgierski Uniwersytet Rolniczo-Przyrodniczy) z pracą „Ochrona i zarządzanie charakterem krajobrazu przedmieść. Studium przypadku na Węgrzech”. Przedstawił w niej wyniki badań przeprowadzonych na trzech osiedlach podmiejskich Budapesztu. Drugie miejsce zajęły studentki PK Dominika Lit win, Paulina Morawska, Karolina Opyd, Judyta Wiśniewska (praca: „Place zabaw w krakowskich parkach”). Również studentki PK Monika Madyda i Angelika Siudak zajęły miejsce trzecie (praca: „Problematyka Półwsi Zwierzynieckiej”).
|
W kategorii młodych naukowców zwyciężyła Weronika Zielińska (PK, praca: „Typowanie węzłów przyrodniczych w systemach zieleni miejskiej metodą interpolacji wskaźnika NDVI”). Opracowanie dotyczyło integracji zieleni z tkanką analizowanego miasta. Dwa kolejne miejsca przypadły przedstawicielkom Węgierskiego Uniwersytetu Rolniczo-Przyrodniczego. Druga była Natalie Lafayette Sampaio z pracą „Projektowanie dla parków narodowych. Wpływ naturalnego terenu na zasady projektowania krajobrazu”, a trzecia Tayana Passos Rossa z pracą „Projektowanie krajobrazu orientowane na edukację dla zrównoważonego rozwoju”.
Dodajmy, że zgodnie z zasadą wprowadzoną przez prof. Annę Mitkowską studenci uczestniczący w konferencjach na temat sztuki ogrodowej i dendrologii historycznej nie wnoszą opłat z tytułu udziału w tych spotkaniach. To forma zachęty do wczesnego podejmowania aktywności naukowej.
Pomniki historii
Ostatni dzień konferencji był poświecony wyjazdowi studialnemu do Nowej Huty. Okazją do przedstawienia uczestnikom spotkania tego szczególnego zespołu architektonicznego było uznanie w tym roku najstarszej części Nowej Huty za pomnik historii. Nie bez znaczenia był tu wkład osób związanych z Politechniką Krakowską w budowę i rozwój dzielnicy, w szczególności prof. Stanisława Juchnowicza, który należał do grona projektantów Nowej Huty. Wyjazdową część konferencji prowadziła dr hab. inż. arch. Urszula Forczek-Brataniec, prof. PK, której towarzyszył dr Michał Wiśniewski, znawca architektury tej części Krakowa oraz absolwenci kierunku architektura krajobrazu Albert Rejman (z AKG Gajda) i Magdalena Przebinda (właścicielka pracowni Vogt Studio).
|
Obok takich charakterystycznych obiektów jak plac Centralny, blok szwedzki czy blok francuski przedmiotem zainteresowania uczestników konferencji były Łąki Nowohuckie i park w Krzesławicach (projekt Vogt Studio, przy współpracy Katarzyny Hodor), sąsiadujący z dworkiem Jana Matejki. Nie omieszkano też odwiedzić najdawniejszych zabytków kultury na tym terenie — opactwa cystersów w Mogile. Duże zainteresowanie wzbudziło dziedzictwo zakonu, który w XIII wieku zapoczątkował na ziemiach przyszłej Nowej Huty intensywny rozwój rolnictwa i sadownictwa. Dodajmy, że opactwo we wrześniu br. również otrzymało status pomnika historii.
Wiosna… tej jesieni
Tegorocznej, jubileuszowej XXX konferencji poświęconej sztuce ogrodowej i dendrologii historycznej towarzyszyły wydarzenia przyczyniające się do popularyzacji idei wyrażanych w referatach i dyskusjach. W szczególności członkowie Studenckiego Koła Naukowego Landscapes wspólnie z opiekunami z Katedry Architektury Krajobrazu, w ramach grantu pozyskanego z Fundacji Naturalnej Energii, podjęli na terenie uczelni różne działania na rzecz środowiska naturalnego.
Uzyskane od fundacji środki pozwoliły zrealizować akcję sadzenia kwiatów cebulowych pod hasłem „Posadź z nami wiosnę tej jesieni”. Do udziału zaproszono dzieci z Katolickiej Szkoły im. Świętej Rodziny. W ramach pierwszej części, poprowadzonej 16 października, zasadzone zostały takie gatunki, jak: szafran wiosenny, cebulica dwulistna, śnieżyczka przebiśnieg oraz śniedek zwisły. Druga część akcji odbyła się 30 października. Do udziału w tych działaniach spontanicznie włączały się też inne osoby, m.in. z Działu Promocji PK.
Jeszcze jednym działaniem, które towarzyszyło konferencji z cyklu „Sztuka Ogrodowa i Dendrologia Historyczna”, były warsztaty z budowy tzw. glebarium. Prowadzący je dr inż. arch. kraj. Kasper Jakubowski, specjalista w dziedzinie projektowania ekologicznych przestrzeni zieleni, nie tylko od podstaw przedstawił zasady tworzenia glebarium, ale wyjaśnił też wpływ tego typu obiektu na mikroklimat i bioróżnorodność (szczegóły w ramce). Z wieloma praktycznymi radami mogli się też zapoznać słuchacze wykładu otwartego „Zakładanie i pielęgnacja łąk kwietnych”; wykładu, który 8 listopada w Pawilonie Konferencyjno-Wystawowym „Kotłownia” wygłosił Karol Podyma.
Efekty akcji „Posadź z nami wiosnę tej jesieni” zobaczymy za kilka miesięcy, gdy kiełkujące kwiaty zaczną zdobić trawnik na dziedzińcu kampusu przy ulicy Warszawskiej, ciesząc oczy wędrujących alejkami studentów, pracowników i gości uczelni. Dorobek jubileuszowej konferencji na temat sztuki ogrodowej i dendrologii historycznej to płynące z Politechniki Krakowskiej przesłanie na lata dla wszystkich, którym leży na sercu życie nasze i przyszłych pokoleń w zdrowym środowisku.
Tymczasem organizatorzy zapraszają już na konferencję przyszłoroczną, która będzie dotyczyła zarządzania krajobrazem kulturowym.
(Lesław Peters)
Zob. artykuł w czasopiśmie "Nasza Politechnika"